Đông trùng hạ thảo là gì? Cách dùng hiệu quả và an toàn.

Đông trùng hạ thảo được xem là một loại “dược liệu” quý hiếm trong nền y học cổ truyền Trung Hoa và Việt Nam. Vì vậy chúng ta cần phải hiểu rõ về đông trùng hạ thảo là gì? Các công dụng của đông trùng hạ thảo là gì? Liệu có nên uống đông trùng hạ thường xuyên không? Nên uống đông trùng hạ thảo vào lúc nào tốt nhất?…

1.Đông trùng hạ thảo là gì?

Đông trùng hạ thảo tên tiếng Anh còn được gọi là Cordyceps sinensis (Berk) Sacc thuộc bộ Nang khuẩn Ascomycetes họ Nhục tòa khuẩn Hypocreaceae là một loại nấm ký sinh thuộc họ nấm túi đã được sử dụng trong y học Trung Quốc hơn 1.500 năm. Nấm ký sinh được phát triển trên ấu trùng của con sâu non (sâu bướm).

Thông thường vào mùa đông, nấm Cordyceps sẽ có cơ hội xâm nhập và ký sinh trên các loài sâu bọ thuộc chi Hepialus gọi là đông trùng. Còn vào mùa hè, loại nấm này sẽ lấy tất cả các chất dinh dưỡng có trong sâu bướm để có thể phát triển và nảy mầm thành những nhánh thân dài gọi là hạ thảo. Do đó, loại nấm này mới có tên là đông trùng hạ thảo.

Từ sự phát triển từ mùa đông sang mùa hè của loại nấm mà loại dược liệu này có tên là đông trùng hạ thảo. Hiện nay, ở nhiều quốc gia trên thế giới, đông trùng hạ thảo đã được nuôi trồng theo mô tuýp công nghiệp.

 Thành phần dinh dưỡng của đông trùng hạ thảo:

2. Phân loại đông trùng hạ thảo

Đông trùng hạ thảo tự nhiên

Loài nấm đông trùng hạ thảo tự nhiên nổi tiếng nhất là Cordyces sinensis, lây nhiễm vào sâu bướm của bướm đêm Hepialus. Nó chủ yếu mọc ở vùng cao ở Tây Tạng và một số tỉnh của Trung Quốc. Đông trùng hạ thảo tự nhiên chưa thể trồng được nên có giá rất cao, khoảng 20.000 USD/kg.

Loài nấm đông trùng hạ thảo tự nhiên nổi tiếng nhất là Cordyces sinensis

Đông trùng hạ thảo nuôi cấy

Đây là loại đông trùng phổ biến sử dụng như một dạng thực phẩm bổ sung. Chúng có thể phát triển trên nhiều loại côn trùng nhất và được tìm thấy rộng rãi ở Bắc Mỹ và Châu Á.

Đông trùng hạ thảo nuôi cây được sử dụng như một dạng thực phẩm bổ sung

3. Tác dụng của đông trùng hạ thảo

Chống ung thư

Đông trùng hạ thảo có tiềm năng lớn trong việc tiêu diệt tế bào ung thư. Các nghiên cứu thử nghiệm trên động vật cho thấy, đông trùng hạ thảo có tác dụng gây độc trực tiếp lên tế bào ung thư như biểu mô phổi, tế bào lympho, tuyến tiền liệt, vú, tế bào gan, đại trực tràng mà không ảnh hưởng đến tế bào thường.

Một nghiên cứu đã kiểm tra tác động của đông trùng hạ thảo trên chuột bị giảm bạch cầu sau khi xạ trị và điều trị bằng Taxol (một loại thuốc hóa trị liệu phổ biến) cho thấy đông trùng hạ thảo đã đảo ngược tình trạng giảm bạch cầu, giúp giảm các tác dụng phụ do xạ trị.

Tăng cường hệ miễn dịch

Đông trùng hạ thảo giúp tăng cường miễn dịch cơ thể chống lại các tác nhân gây bệnh như vi khuẩn, vi nấm. Đông trùng hạ thảo kích thích thực bào và tăng sản xuất bạch cầu đơn nhân – những yếu tố tham gia vào quá trình miễn dịch.

Ở nghiên cứu trên chuột bị lupus ban đỏ, kết quả cho thấy dịch chiết từ đông trùng hạ thảo làm giảm tình trạng nghiêm trọng của bệnh và tăng tỉ lệ sống. Tuy nhiên, việc sử dụng đông trùng hạ thảo đối với bệnh nhân mắc các bệnh về miễn dịch vẫn cần nghiên cứu thêm. Trong khi đó, nghiên cứu trên chuột đã ghép tim, các nhà khoa học cũng nhận thấy những dấu hiệu khả quan trong việc chống thải ghép.

Chống lão hóa

Đông trùng hạ thảo có tác dụng chống lão hóa nhờ có flavonoid. Đông trùng hạ thảo ở dạng tự nhiên hay được nuôi cấy đều có tác dụng chống oxy hóa đáng kể. Đông trùng hạ thảo chứa các hợp chất chống oxy hóa như flavonoid có thể ngăn chặn và giảm các phản ứng oxy hóa xảy ra trong cơ thể, hạn chế sự lão hóa tế bào.

Hỗ trợ hạ đường huyết ở bệnh nhân tiểu đường

Đông trùng hạ thảo giúp tăng độ nhạy cảm insulin, hạ đường huyết. Theo nghiên cứu các nghiên cứu trên chuột bình thường và chuột mắc bệnh đái tháo đường, các nhà khoa học đã nhận thấy chiết xuất từ đông trùng hạ thảo có khả năng hạ đường huyết ở chuột bằng cách tăng độ nhạy cảm insulin và tăng khả năng dung nạp glucose. Do đó, bổ sung đông trùng hạ thảo giúp hạ đường huyết ở bệnh nhân tiểu đường.

Cải thiện sức khỏe sinh lý

Đông trùng hạ thảo giúp giải phóng testosterone, tăng cường sinh lý nam giới. Từ xa xưa, con người đã sử dụng đông trùng hạ thảo để tăng cường ham muốn, đồng thời phục hồi sức khỏe sinh dục ở cả nam và nữ. Tác dụng này có được nhờ vào việc điều hòa lượng máu, tăng cường giải phóng testosterone vào huyết tương nhằm cải thiện chức năng tình dục ở nam giới.

Giảm mệt mỏi và tăng cường khả năng phục hồi

Đông trùng hạ thảo giúp tăng sản sinh năng lượng, giảm mệt mỏi. Trong y học cổ truyền Trung Quốc, đông trùng hạ thảo được sử dụng để phục hồi sức khỏe sau khi bệnh nhờ tác dụng tăng cường sức bền và sức mạnh. Tác dụng này có được nhờ vào việc tăng cường sản xuất ATP (năng lượng của tế bào), giúp giảm mệt mỏi về thể chất.

Tác dụng bảo vệ thận

Đông trùng hạ thảo có khả năng chống viêm nhiễm trên thận. Đông trùng hạ thảo có tác dụng bảo vệ thận nhờ khả năng chống viêm và chống nhiễm trùng đã được nghiên cứu trên chuột. Bên cạnh đó, loại thực phẩm này còn bảo vệ thận khỏi nhiễm độc thận mãn tính do cyclosporin A (thuốc chống thấp khớp) gây ra.

Hỗ trợ điều trị viêm gan mãn tính và các bệnh liên quan

Đông trùng hạ thảo giúp tăng miễn dịch ở người bệnh viêm gan B và xơ gan. Đông trùng hạ thảo giảm viêm gan mạn tính bằng các cách sau:

• Tăng cường chức năng miễn dịch ở bệnh nhân viêm gan B mạn tính và xơ gan giai đoạn sau.
• Một số nghiên cứu trên chuột cho thấy, đông trùng hạ thảo ức chế quá trình xơ gan, giảm yếu tố tổn thương tế bào gan như lipid peroxide, TNF-α.

4. Các chế phẩm từ đông trùng hạ thảo

Dạng tươi

Đông trùng hạ thảo tươi không qua chế biến được xử lý vệ sinh và đóng gói nguyên sợi, có hạn sử dụng khoảng 14 ngày. Để tránh hư hỏng, cần bảo quản trong hộp chuyên dụng hoặc lọ thuỷ tinh, ngăn mát tủ lạnh hoặc vận chuyển bằng xe có ngăn lạnh.

Đông trùng hạ thảo tươi có thể sử dụng trong khoảng 14 ngày

Dạng sấy khô

Dạng sấy khô đông trùng thường gặp là sấy nhiệt và sấy lạnh. Đông trùng thường được sấy nhiệt khoảng 40 – 60 độ C để giữ được hàm lượng dinh dưỡng của sản phẩm. Trong khi đó, phương pháp sấy lạnh từ 10 – 30 độ giúp hạn chế biến đổi mùi vị, cấu trúc vật lý so với sấy nhiệt.

Đông trùng thường được sấy ở 40 – 60 độ C để giữ được dinh dưỡng

Dạng sấy thăng hoa

Phương pháp sấy thăng hoa là công nghệ sấy khô đông trùng hạ thảo tiên tiến nhất, giữ nguyên được hàm lượng dinh dưỡng. Đông trùng hạ thảo được cấp đông nhanh dưới 0 độ C, sau đó áp suất chân không và nhiệt lượng được điều chỉ để loại bỏ 90% lượng nước.

Cuối cùng, nhiệt lượng tăng lên, bay hơi lượng nước còn lại, giữ cho đông trùng hạ thảo có hàm lượng nước chỉ 1 – 4%. Kỹ thuật này bảo toàn hàm lượng dinh dưỡng trên 90%, duy trì hình dạng, màu sắc và mùi vị. Sản phẩm sấy thăng hoa vẫn giữ độ cứng, không gãy và không làm giảm giá trị.

Đông trùng hạ thảo sấy thăng hoa giữ nguyên được giá trị dinh dưỡng

Dạng viên nang

Viên nang đông trùng hạ thảo là một dạng chế phẩm tiện lợi hơn so với đông trùng hạ thảo nguyên sợi. Chúng được chiết xuất từ đông trùng hạ thảo nguyên bản, trải qua quá trình sấy khô, nghiền nhỏ và có thể kết hợp với các dược liệu khác trước khi được đóng gói thành viên nang. Có các loại viên nang nén, cứng, mềm, mỗi loại có thời gian hấp thụ và hiệu quả khác nhau khi sử dụng.

Viên nang đông trùng hạ thảo tiện lợi hơn so với dạng sợi

Dạng bột

Bột đông trùng hạ thảo là một lựa chọn được nhiều người ưa chuộng. Không chỉ sử dụng để uống hoặc làm gia vị cho các món ăn, bột đông trùng còn dùng để đắp mặt nạ dưỡng da. Bột này trải qua quá trình sấy khô và nghiền nhuyễn, có thể sử dụng bột trực tiếp hoặc pha uống bằng cách trộn với nước trái cây để tăng thêm hương vị thơm ngon.

Bột đông trùng hạ thảo dùng làm gia vị hoặc đắp mặt nạ

Dạng nước

Các sản phẩm đông trùng hạ thảo dạng nước trên thị trường thường chiết xuất với hàm lượng đông trùng hạ thảo cao, kết hợp với các thảo dược như đẳng sâm, nam dương sâm, chùm ngây để tăng cường sức khỏe. Nước đông trùng hạ thảo có thời gian sử dụng lâu, hấp thu nhanh và thuận tiện cho việc kiểm soát liều dùng hàng này.

Đông trùng hạ thảo dạng nước thường có thời hạn sử dụng lâu

5. Cách dùng và liều dùng đông trùng hạ thảo

Trà đông trùng hạ thảo

Ưu điểm của trà đông trùng hạ thảo:

• Dễ chế biến, có thể bảo quản trong hộp thủy tinh để dùng sau.
• Dạng nước giúp chất dinh dưỡng hấp thu tốt hơn.

Cách pha:

• Bước 1: Lấy 6 – 8 đông trùng hạ thảo bỏ vào 200 – 250ml nước.
• Bước 2: Đun sôi thân đông trùng hạ thảo trong nước trong 1 phút.
• Bước 3: Sau một phút đun sôi, đập nắp và để lửa nhỏ trong 14 – 15 phút nữa rồi tắt bếp. Bạn có thể cho trà vào bình giữ nhiệt để sử dụng dần trong ngày. Giữ lại phần xác để ăn trực tiếp hoặc cho vào các món nước như canh, súp,…

Trà đông trùng hạ thảo nên uống sau bữa ăn. Dùng 2 lần/ngày để phát huy tối đa tác dụng đông trùng hạ thảo mang lại.

Trà đông trùng hạ thảo giúp hấp thu dinh dưỡng tốt hơn

Viên nang đông trùng hạ thảo

Ưu điểm của viên nang đông trùng hạ thảo:

• Viên nang đã được phân liều chính xác, giúp bạn kiểm soát hàm lượng đông trùng hạ thảo nạp vào cơ thể.
• Dễ dàng bảo quản.
• Sử dụng dễ dàng và thuận tiện.

Liều dùng phụ thuộc vào tình trạng cơ thể bạn, hãy tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng.

Các cách chế biến khác

Đông trùng hạ thảo là loại thực phẩm có thể kết hợp để làm nhiều món ăn như:

• Chế biến cùng các món ăn: Cho nấm đông trùng hạ thảo khô vào món như cháo, súp, canh, hoặc các món hầm,.. khi đã chín rồi tắt bếp, sau đó khuấy đều rồi dùng ngay.
• Ngâm mật ong: Bạn dùng 5 gam đông trùng hạ thảo, cho vào 0,5 lít mật ong, đậy kín nắp, sau 20 ngày là dùng được.
• Ngâm rượu: Cần 5 gam đông trùng hạ thảo ngâm trong 1 lít rượu trắng, đậy kín nắp, chờ 20 ngày là bạn có thể lấy ra dùng.

Một số món ăn giàu dinh dưỡng có chứa đông trùng hạ thảo

Uống đông trùng hạ thảo vào lúc nào tốt nhất? 

Để đạt được hiệu quả cao nhất, bạn nên uống đông trùng hạ thảo vào những thời điểm sau đây: 

• Trước hoặc sau bữa ăn: Đối với đông trùng hạ thảo dạng viên nang hoặc bột, bạn có thể dùng trước hoặc sau khi ăn khoảng 30 phút đều mang lại hiệu quả như nhau. 

• Người già bị mất ngủ: Nên uống đông trùng hạ thảo vào ban ngày, để không bị khó ngủ vào ban đêm. 

• Người muốn tăng cường sinh lý: Nên uống đông trùng hạ thảo vào buổi tối trước khi đi ngủ để tối đa hiệu quả. 

Tuy nhiên, cần cân nhắc thật kỹ nếu muốn uống đông trùng hạ thảo ngay trước khi đi ngủ, vì có thể gây kích thích thần kinh và ảnh hưởng đến giấc ngủ của bạn. 

Những ai NÊN và KHÔNG NÊN uống đông trùng hạ thảo?

Đông trùng hạ thảo là một trong những thảo dược được quan tâm và sử dụng rộng rãi. Tuy nhiên, việc sử dụng thảo dược này không phải lúc nào cũng phù hợp cho tất cả mọi người.  

• Người ở độ tuổi trung niên: Đông trùng hạ thảo giúp ngăn ngừa lão hóa, tăng cường hormone và cải thiện sức khỏe. 
• Người lớn tuổi: Sử dụng đông trùng hạ thảo có thể nâng cao sức khỏe, cải thiện trí nhớ và ngăn ngừa nhiều bệnh lý. 
• Bệnh nhân đang điều trị ung thư: Hoạt chất Cordycepin hỗ trợ ngăn ngừa sự phát triển tế bào ung thư và cung cấp các dưỡng chất cần thiết cho cơ thể. 
• Người mắc các bệnh lý tim mạch và huyết áp: Sử dụng đông trùng hạ thảo giúp ổn định huyết áp và cải thiện lưu thông máu. 
• Người mắc các bệnh về hô hấp: Đông trùng hạ thảo có tác dụng làm lành tổn thương hô hấp và giảm viêm nhiễm. 
• Người có sức đề kháng yếu: Sử dụng đông trùng hạ thảo có thể bổ sung dưỡng chất, tăng cường sức đề kháng và bồi bổ cơ thể. 

Những đối tượng KHÔNG NÊN uống đông trùng hạ thảo, gồm: 

• Bệnh tự miễn: Nếu bạn bị mắc bệnh tự miễn như đau cơ xơ hóa hoặc bệnh đa xơ cứng, việc sử dụng đông trùng hạ thảo quá mức có thể làm trạng thái bệnh trở nên nghiêm trọng hơn. 
• Sử dụng thuốc chống đông máu, thuốc giảm viêm: Người đang dùng các loại thuốc giảm viêm (như: thuốc chống viêm không steroid (NSAID), aspirin, ibuprofen hoặc naproxen) hoặc thuốc chống đông máu nên cân nhắc về việc uống đông trùng hạ thảo vì chúng có thể làm giảm hiệu quả của các loại thuốc này. 
• Trẻ dưới 5 tuổi: Do hàm lượng dưỡng chất có trong đông trùng hạ thảo rất lớn, cơ thể của trẻ em dưới 5 tuổi còn yếu nên sẽ khó hấp thụ hết, từ đó gây rối loạn tiêu hóa và tác động xấu đến sự phát triển của trẻ. 
• Phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú: Trước khi sử dụng, cần tham khảo ý kiến bác sĩ để đảm bảo rằng việc uống đông trùng hạ thảo sẽ không có tác động xấu đến thai kỳ và sức khỏe của trẻ. 

Các thực phẩm không nên dùng chung với đông trùng hạ thảo 

Tuy việc uống đông trùng hạ thảo có nhiều lợi ích, nhưng việc kết hợp với các thực phẩm không phù hợp có thể ảnh hưởng đến tác dụng của thảo dược hoặc gây ra các vấn đề sức khỏe. Một số thực phẩm không nên dùng chung với đông trùng hạ thảo gồm: 

• Củ cải: Củ cải có thể tăng tốc độ nhu động ruột và rút ngắn thời gian lưu lại của đông trùng hạ thảo trong đường ruột, từ đó làm giảm hiệu quả hấp thụ các hoạt chất có trong thảo dược này. 
• Đậu xanh: Sự kết hợp của đông trùng hạ thảo với đậu xanh có thể làm giảm tác dụng của đông trùng hạ thảo, vì đậu xanh có tính giải độc, ức chế tác động của thức ăn bên ngoài. 
• Thực phẩm chua và lạnh: Đông trùng hạ thảo không nên kết hợp với các thực phẩm chua và lạnh như sữa chua, cà chua, hay các loại hải sản chua như nghêu, sò, ốc, hến, vì có thể làm giảm tác dụng của thảo dược hoặc gây ra các vấn đề sức khỏe như buồn nôn, huyết áp cao. 
• Thực phẩm cay nóng và nhiều dầu mỡ: Đông trùng hạ thảo có tính ấm, không nên ăn cùng với món ăn cay nóng hoặc nhiều dầu mỡ. Việc kết hợp này có thể gây nóng trong cơ thể, gây ra các tác động xấu cho da và sức khỏe. 

Nguồn: Tổng hợp